NIMA UCHUN BA’ZI TILLAR YO‘QLIKKA YUZ TUTADI?

O‘z ona tilida so‘zlashayotgan eng oxirgi inson nimalarni his qilishi mumkinligi haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Asrlar davomida yangi tillar paydo bo‘ladi, mavjud tillardagi so‘z boyliklari kundalik hayotda boshqa tillardagi yangi so‘zlar kirib kelishi, texnika rivojlanishi va boshqa ta’sirlar natijasida rivojlanib boradi. Biroq ayrim tillar iste’moldan chiqib, butunlay unutilib ketadi. Xo‘sh, tillar nima sababdan o‘z o‘rnini yo‘qotadi?

Yangi tillarni o‘rganish ona tiliga putur yetkazadimi?

Ushbu mavzu bo‘yicha britannica.com saytida yozilishicha, ko‘pchilik tillar so‘zlovchilarning keyingi avlodlari ikki tilli bo‘lganliklari sababli yo‘qolib ketadi. Chunki yangi tillarni o‘rganib, ulardan keng foydalanishni boshlagan insonlar bora-bora o‘zlarining an’anaviy tillarini bilish qobiliyatini yo‘qota boshlaydilar. Bu ko‘pincha ma’ruzachilar ijtimoiy va iqtisodiy afzalliklarga ega bo‘lish yoki kamsitishlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun obro‘liroq tilni o‘rganishga intilishganda sodir bo‘ladi. VII asrda arab tilining yuksalishidan so‘ng Misrda kopt tilining og‘zaki til sifatida asta-sekin yo‘q bo‘lib ketishi ushbu fikrning bir dalilidir. Zamonaviylik va globallashuv har bir tilning ma’lum darajada yemirilishini kuchaytiruvchi omil bo‘lib xizmat qilmoqda. Butun dunyo xalqlari hukumat, tijorat, texnologiya, ko‘ngilochar va diplomatiya aloqalarida qo‘llaniladigan umumiy tillarni qabul qilishga majbur bo‘lmoqda.

Tillar uchun keyingi hayot bormi?

 Ko‘p hollarda, ha. Ko‘pincha tillarni mintaqaviy yoki etnik o‘ziga xoslik masalasi sifatida jonlantirishga harakat qiladigan sadoqatli himoyachilar topiladi. Bunga misol qilib milodiy II asrda so‘zlashuv tili sifatida yo‘q bo‘lib ketgan (garchi u din va ilmiy til sifatida qo‘llanilsa ham) ibroniy tilini olishimiz mumkin. Ibroniy tili XIX-XX asrlarda modernizatsiya qilingan shaklda qayta tiklandi va hozirgi kunda Isroilda millionlab odamlarning birinchi tiliga aylandi.

Muhammad Olim Nuriyaxonim Ulug‘bek qizi
O‘ZDJTU, Media va kommunikatsiya fakulteti talabasi