To’liq darsni shu amzil orqali tomosha qiling:
http://ed.ted.com/lessons/the-true-story-of-true-gina-cooke

So’z qanchalik eski bo’lsa, uning tarixi ham shunchalik uzun va qiziqarlidir. «True» so’zi qadimgi ingliz tilidan kelib chiqqan bo’lib, u «betroth» (nikohlamoq), «truce» (yarashuv) va … «tree» (daraxt) kabi so’zlar bilan bitta ildizga ega. Gap shundaki, daraxtlar chidamlilik va sodiqlik timsoli bo’lgan, va bunday ma’nolarni aynan «true» (rost) so’zi bera oladi. Jina Kuk «true» va «tree» so’zlari o’rtasidagi poetik munosabatlarni ta’riflab beradi.

Manba:
https://ed.ted.com/

Uzbek Subtitles:

0:07 – 0:08 Bilamizki, tarix

0:08 – 0:10 so’zlardan iborat:

0:10 – 0:11 qisqa she’rlardan

0:11 – 0:12 epopeyalargacha.

0:12 – 0:13 Lekin bilasizmi,

0:13 – 0:15 hattoki bitta so’z

0:15 – 0:17 ko’p narsa haqida ma’lumot berishi mumkin.

0:17 – 0:20 Ko’p hikoyalardagidek singari syujetni ajratish mumkin,

0:20 – 0:20 muhitni,

0:20 – 0:22 qahramonlarni.

0:22 – 0:23 Bitta so’zni olib turib, uning

0:23 – 0:25 tarixini o’rganish mumkin:

0:25 – 0:26 qayerdan kelib chiqqani,

0:26 – 0:27 qaysi madaniyat va xalq

0:27 – 0:29 bunda hissa qo’shganligi.

0:29 – 0:30 Bunday «solnoma»ga nazar solish —

0:30 – 0:33 daraxtning yillik aylanalarini sanash kabidir.

0:33 – 0:34 «Gugl» yoki «kiborg» kabi

0:34 – 0:36 yangi so’zlarning

0:36 – 0:37 hayot yo’li qisqadir.

0:37 – 0:38 Lekin so’z qanchalik eski bo’lsa,

0:38 – 0:40 uning tarixi shunchalik uzun,

0:40 – 0:42 va shunchalik ko’p ma’umot bera oladi.

0:42 – 0:44 Nafaqat o’zi haqda,

0:44 – 0:47 balki biz va bizning o’tmishimiz haqida ham.

0:47 – 0:48 Ingliz tilidagi eng eski so’zlar

0:48 – 0:50 qadimgi ingliz tilidan kirib kelgan,

0:50 – 0:53 taxminan 1500 yillar oldin

0:53 – 0:54 shakllana boshlagan

0:54 – 0:56 zamonaviy ingliz tilining bobosi.

0:56 – 0:59 Minglab yillar tarixiga ega bo’lgan

0:59 – 1:01 yunon va xitoy tillariga nisbatan olib qaraganda,

1:01 – 1:04 ingliz tili — tillar o’rmonida yosh bir daraxt hisoblanadi.

1:04 – 1:06 Lekin ko’plab ingliz tilidagi so’zlar

1:06 – 1:09 bu tilning o’zidan ham oldin paydo bo’lgan.

1:09 – 1:12 Shunday so’zlardan biri, hammaga tanish,

1:12 – 1:14 «true» [rost] so’zidir.

1:14 – 1:16 Keling o’rganib chiqamiz.

1:16 – 1:19 «True» — to’g’ri, ishonchli,

1:19 – 1:20 haqiqiy.

1:20 – 1:22 Shuningdek, u «aniq»,

1:22 – 1:23 «o’zida joylashgan»,

1:23 – 1:24 «tekislangan»,

1:24 – 1:25 yoki «tekis» hamdir.

1:25 – 1:27 «True friend» — haqiqiy do’st,

1:27 – 1:28 ishonchli,

1:28 – 1:29 chin,

1:29 – 1:31 sodiq.

1:31 – 1:33 Agar oddiy «true» so’ziga

1:33 – 1:34 old qo’shimchalari va suffikslar qo’shsak,

1:34 – 1:36 butun bir qarindosh so’zlar guruhi paydo bo’ladi:

1:36 – 1:37 «truer» [ishonchliroq],

1:37 – 1:39 «truest» [eng to’g’ri],

1:39 – 1:39 «truly» [chindan ham],

1:39 – 1:40 «truth» [haqiqat],

1:40 – 1:41 «untruth» [yolg’on].

1:41 – 1:43 Agar «true» so’zining o’zagiga

1:43 – 1:46 e’tibor qaratsak,

1:46 – 1:47 uning yana boshqa bir

1:47 – 1:50 qarindoshlarini ham ko’rishimiz mumkin.

1:50 – 1:51 «Trust» [ishonch],

1:51 – 1:52 «betroth» [nikohlamoq]

1:52 – 1:53 «truce» [yarashuv]

1:53 – 1:56 so’zlari ham «true» so’zining o’zagidan kelib chiqqan.

1:56 – 1:58 Va ularning barchasi sodiqlik yoki

1:58 – 2:00 ishonchni ifodalaydi.

2:00 – 2:01 Ming yil avval

2:01 – 2:04 «true» so’zining yozilishi va eshitilishi

2:04 – 2:05 bugungi kundagidan mutlaqo farq qilgan.

2:05 – 2:07 Eski ingliz tilining ayrim shevalarida

2:07 – 2:09 ot so’zi turkumidagi «treow»

2:09 – 2:11 to’g’rilik, halollik yoki ishonch,

2:11 – 2:14 iltimos yoki va’da ma’nolarini bergan.

2:14 – 2:16 Lekin uning boshqa ma’nosi ham bo’lgan —

2:16 – 2:17 «tree» (daraxt),

2:17 – 2:18 va bu tasodif emas.

2:18 – 2:21 Agar tarixga murojaat qilsak,

2:21 – 2:22 bu ikkita ma’noning ham

2:22 – 2:24 kelib chiqishi bir joydan.

2:24 – 2:26 Chunki birinchi tasavvurga ko’ra

2:26 – 2:28 «rost» so’zini

2:28 – 2:31 eman daraxtining tekis va to’g’riligi,

2:31 – 2:33 qayinning mustahkamligi,

2:33 – 2:35 va yillab hosib beruvchi mevali daraxtlarning

2:35 – 2:37 sodiqligi bilan bog’lashgan.

2:37 – 2:39 Bunga ishonish qiyin,

2:39 – 2:41 lekin daraxtlar sayyoramizdagi eng qadimiy

2:41 – 2:43 organizmlardir.

2:43 – 2:45 Qachonlardir «treow» so’zi bilan atalgan organizmlar

2:45 – 2:47 hozirgi kunda ham mavjud.

2:47 – 2:49 Shotlandiyadagi Fortingel tis daraxtlarining

2:49 – 2:51 yoshi 2000 yildan oshgan.

2:51 – 2:53 Kaliforniyadagi qarag’aylarning yoshi esa

2:53 – 2:55 5000 yildan oshgan.

2:55 – 2:58 Yuta shtatidagi pando daraxtlarining

2:58 – 2:59 yagona ildiz tizimi esa

2:59 – 3:03 80 000 yoshda deb tan olingan.

3:03 – 3:04 Juda ko’p madaniyatlarga ko’ra

3:04 – 3:06 daraxtlar muqaddas hisoblangan.

3:06 – 3:08 Keltlar ilk bor

3:08 – 3:09 Britaniya orollariga kelganlarida

3:09 – 3:12 ularni xudolar uchunboshpana deyishgan.

3:13 – 3:16 Qadimgi «druid» so’zi ham aynan

3:16 – 3:19 shu «tree» so’zi bilan bir ildizga ega.

3:19 – 3:21 O’z-o’zidan, sabr-toqatsiz

3:21 – 3:22 daraxt ekib bo’lmaydi.

3:22 – 3:25 Shuning uchun ham, «true» va «tree» o’zaro bog’liqdir.

3:25 – 3:28 Chunki daraxt chidamlilik, mustahkamlik

3:28 – 3:30 va haqiqiylik timsolidir.

3:30 – 3:33 Bugun ham daraxtlar shunday ishonchli va mustahkamdir.

3:33 – 3:35 Xuddi minglab yillar oldingidek.

3:35 – 3:36 Ular bizni oziqlantiradi,

3:36 – 3:36 boshpana beradi,

3:36 – 3:39 ulardan kitoblar uchun varoqlar qilishadi.

3:39 – 3:40 Faylasuflar va shoirlar —

3:40 – 3:42 haqiqat izlovchi insonlar,

3:42 – 3:44 uni ko’pincha daraxtlardan topishgan.

3:44 – 3:46 «Eman nimani o’rgangan yerdan,

3:46 – 3:47 osmon bilan suhbat uchun?» —

3:47 – 3:49 so’ragan Pablo Neruda.

3:49 – 3:51 «Daraxt qayerga bo’yin egsa,
shu tomonga qulaydi», —

3:51 – 3:52 qadimgi maqollardan.

3:52 – 3:54 Daraxtlar Yerni qanday boyitsa,

3:54 – 3:56 va solnomasini yuritsa,

3:56 – 3:59 so’zlarning «biografiyalari» ham tilni shunday boyitadi,

3:59 – 4:02 avlodlarning turli jihatlarini ko’rsatadi,

4:02 – 4:06 hayotimizdan chuqur o’rin egallaydi.

4:06 – 4:08 Xuddi bitta urug’da butun bir bog’ yashiringanidek,

4:08 – 4:11 bitta so’zning tagida butun bir tarix yotadi.

4:11 – 4:13 Va bu haqiqat.