TANQIDIY FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH UCHUN 4 QADAM

Firibgarlar va manipulyatorlarning qurboniga aylanmaslik uchun tanqidiy fikrlashni rivojlantirish va muayyan choralarni ko‘rish kerak.

Birinchi qadam. Avval siz ma’lumotni tahlil qilishingiz, ma’lumotlarni sharhlashingiz, agar kerak bo‘lsa, uni baholashingiz ham kerak. Bu axborot bilan ishlashdagi eng muhim kompetensiyadir. Birlamchi va ikkilamchi axborot nima? Asosiy va ikkinchi darajalisi-chi? Sabab va oqibatlar? Bir axborotning boshqasi bilan qanday bog‘liqligi bor?

Ikkinchi qadam. Tanqidiy fikrlaydigan odamning fikrlarini chalkashtirish juda qiyin, chunki u barcha mantiqiy xatolarni va fikrlashdagi har qanday nomuvofiqliklarni osongina aniqlay oladi. Oddiy tanqidiy savollar algoritmidan foydalaning. Muhokama mavzusi aniqmi? Barcha dalillarni haqiqat deb atash mumkinmi? Barcha dalillar oshkor etilganmi va isbotlanganmi? Qarama-qarshiliklar yo‘qmi?

Uchinchi qadam. Mantiqiy xatolarni topish boshqa narsa, ularni tushuntirish va raqibingizga asoslash boshqa narsa. Argumentatsiya va ishonchli asoslash mahorati tanqidiy fikrlashning asosiy jihatidir. Ishontirish chiroyli taqdimot yoki shakl emas, balki har tomonlama isbotlangan va oshkor qilingan dalillar asosida bo‘lishi kerak.

To‘rtinchi qadam. Va nihoyat, asosiy jihat. Biror kishi nazariy jihatdan ma’lumotni mukammal tahlil qilishi, mantiq darsligidagi mashqlarda mantiqiy xatolarni topishi, sun’iy “munozara” formatida dalillarni yaratishi mumkin, ammo agar u ushbu bilim va ko‘nikmalarning barchasini biznes amaliyotiga qo‘llay bilmasa va haqiqiy amaliy ishlarni hal qila olmasa, bu usul hech qanday natija bermaydi. Shuning uchun tanqidiy fikrlashning to‘rtinchi komponenti natijalarni muammolarni hal qilishda qo‘llay bilishdir.

Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish mumkin va juda zarur. Bu doimiy rivojlanishni talab qiladi. Tanqidiy fikrlash tanqid haqida emas. Bu ulkan axborot oqimida qanday harakat qilish, kiruvchi ma’lumotlarni qanday tahlil qila bilish haqida. Siz shubha qilishingiz va turli savollar berishingiz kerak. Fikr, bayonot qanchalik murakkab bo‘lsa, sizda shunchalik ko‘p savollar bo‘lishi kerak. Ma’lumotni bir necha marta tekshirish va asosiy manbalarni qidirishdan qo‘rqmaslik, bir nechta manbalarni taqqoslash muhimdir. Eng muhimi, siz har narsaga tanqidiy nazar solishni o‘rganing va istalgan ma’lumotga ishonavermang.