Jon MakUorter

Ingliz tili juda tez sur’atlarda dunyo tiliga aylanmoqda, va tarjima texnologiyalari ham yilda-yilga yanada yaxshilanib boryapti. Xo’sh, shunday bir paytda nega chet tilini o’rganishimiz zarur? Jon MakUorter, lingvist va Kolumbiya universiteti o’qituvchisi, chet tillarini o’rganish foydasiga 4 sabab keltiradi.

Source:
https://ted.com/

(tarjima vaqtiga videodagi TED logotipli kirish qismi hisobga olinmagan)

Uzbek Subtitles:

0:01 – 0:03

Hozir men gapirayotgan til, ¶

0:03 – 0:08

baxtgami yoki aksincha, vaqt sayin

0:08 – 0:10

asosiy dunyo tiliga aylanmoqda.

0:10 – 0:11

Keling buni tan olamiz:

0:11 – 0:13

butun internet bu tilda,

0:13 – 0:15

bu tilda moliyachilar gaplashishadi,

0:15 – 0:18

aviadispetcherlar,

0:18 – 0:19

unda mashhur qo’shiqlar kuylashadi,

0:19 – 0:20

diplomatlar muloqot qiladi…

0:20 – 0:22

Ingliz tili hamma joyda.

0:22 – 0:26

Hozirda ko’plab insonlar shimoliy xitoychada gapirishadi.

0:26 – 0:29

Lekin shunda ham xitoyliklar ingliz tilini

0:29 – 0:32

ingliz tilida gapiruvchilar xitoychani o’rgangandan-da ko’proq o’rganishadi.

0:32 – 0:33

Bilishimcha,

0:33 – 0:37

hozir Xitoyda ta’lim faqat ingliz tilida olib boriladigan

0:37 – 0:40

o’nlab universitetlar bor.

0:40 – 0:41

Ingliz tili dunyoni egallamoqda.

0:42 – 0:43

Qo’shimcha qilib aytganda,

0:43 – 0:45

tahmin qilinishicha, asr so’ngigacha

0:46 – 0:49

hozirda mavjud deyarli barcha tillar —

0:49 – 0:50

ular hozirda 6 000 ta —

0:50 – 0:52

foydalanilmay qo’yiladi,

0:52 – 0:55

shulardan bir necha yuztasi qoladi.

0:55 – 0:57

So’ngida,

0:57 – 1:02

biz hozir tezkor nutq tarjimasini nafaqat amalga oshirsa bo’ladigan,

1:02 – 1:05

balki, yildan-yilga yaxshilanib borayotgan davrda yashayapmiz.

1:05 – 1:08

Men sizga sabablarni keltirib o’taman.

1:08 – 1:11

Biz yashayotgan paytda borgan sari

1:11 – 1:13

«biz nega boshqa tillarni o’rganishimiz kerak?

1:14 – 1:17

Agar ular qaysidir xalqniki bo’lsa, ingliz tilidan boshqasi bizga kerakmi?»

1:17 – 1:21

kabi savollar beriladigan vaqtga yaqinlashmoqdamiz.

1:21 – 1:24

Borgan sari hamma bir tilda gaplasha boshlayotgan bir vaqtda,

1:24 – 1:30

nega kuch sarflab boshqa tilni o’rganishimiz kerak?

1:31 – 1:32

O’ylashimcha, bunga sabab ko’p.

1:32 – 1:35

Lekin oldin bir narsaga e’tiborimizni qarataylik,

1:35 – 1:38

menimcha siz buni bilsangiz ham kerak,

1:38 – 1:42

lekin bu ma’lumotda ham bir hiyla bor:

1:42 – 1:44

bu har xil tillarning leksikoni va

1:44 – 1:47

grammatikasi insonning fikrlash shaklini va yo’nalishini

1:47 – 1:51

o’zgartira olishga qodirligi, va hattoki, o’ziga xos bir

1:51 – 1:55

astral holatidan chiqishga yordam bera olishi

1:55 – 1:56

haqidagi ma’lumot.

1:56 – 2:00

Bu quvonarli ma’lumot,

2:00 – 2:02

lekin unda bir muammo bor.

2:02 – 2:05

Bu ma’lumotni inkor etolmaymiz.

2:05 – 2:09

Masalan, fransuz va ispan tillarida

2:09 – 2:13

«stol» so’zi negadir jenskoy rodda:

2:13 – 2:17

«la table», «la mesa».

Buni faqat qabul qilish kerak.

2:17 – 2:19

Aniqlanishicha,

2:19 – 2:21

agar bu tillarda gapiruvchilardan

2:21 – 2:24

ularning fikricha, stol gapira olganida, qanday ovozda

2:24 – 2:28

gapirishi mumkinligi borasidagi savolga ko’pchilikning

2:28 – 2:32

javoblariga ko’ra, fransuzlar va ispanlar aytadiki,

2:32 – 2:33

stol ayol ovozida, baland tonda

2:34 – 2:38

gapirgan bo’lar edi.

2:38 – 2:42

Shu sabab, agar siz fransuz yoki ispan bo’lsangiz, qaysidir ma’noda stol siz uchun —

2:42 – 2:46

qiz bola, ingliz bo’lganingizda esa aksincha bo’lar edi.

2:46 – 2:48

Kimga bu kabi ma’lumotlar yoqmaydi?

2:48 – 2:50

Shunday xulosa hosil bo’ladiki, agar siz

2:50 – 2:55

bu tillardan birida muloqot qilsangiz, siz dunyoni boshqacha ko’rasiz.

2:55 – 2:56

Lekin ehtiyot bo’lish kerak,

2:56 – 3:00

chunki, o’ylab ko’ring, agar kimdir bizni o’rganishni boshlasa,

3:00 – 3:03

ingliz tilida go’daklikdan gapiruvchilarni:

3:03 – 3:07

inglizlar dunyoni qanday ko’radi?

3:07 – 3:09

Keling, misol uchun ingliz tili ona tilisi bo’lgan insonni olsak.

3:10 – 3:13

Hozir siz Bononi ko’ryapsiz.

3:13 – 3:14

U inglizcha gapiradi.

3:14 – 3:17

Uning qandaydir o’z dunyoqarashi bor.

3:17 – 3:21

Ekranda Donald Tramp.

3:21 – 3:22

Unda ham o’ziga yarasha.

3:22 – 3:24

U ham inglizcha gapiradi.

3:24 – 3:25

(Kulgu)

3:28 – 3:31

Mana miss Kardashyan,

3:31 – 3:33

u ham shu tilda gapiradi.

3:33 – 3:36

Xo’sh, bu yerda uchta ingliz tilida muloqot qiluvchi inson.

3:36 – 3:39

Ular dunyoni qanday ko’radi? Bu ularni qanday farqlaydi?

3:39 – 3:44

Ingliz tilidagi qanday dunyoqarash ularni birlashtiradi?

3:44 – 3:46

Bu o’ziga xos muammoli g’oya.

3:46 – 3:51

Ko’pchilik shunday xulosaga kelmoqdaki, til fikrlarni shakllantiradi,

3:51 – 3:58

lekin bu nozik va tushunarsiz psixologik aspektlarda namoyon bo’ladi.

3:58 – 4:02

Bu chet tili sizga boshqacha dunyoqarash taqdim etadi degani emas.

4:03 – 4:05

Shunday ekan,

4:05 – 4:07

o’zi nega tillarni o’rganishimiz kerak?

4:07 – 4:10

Agar bu sizning fikrlashingizni o’zgartirmasa,

4:10 – 4:12

unda bunga qanday sabablar bor?

4:12 – 4:13

Ular bir nechta.

4:14 – 4:19

Birinchidan, siz qandaydir madaniyatni o’rganmoqchi,

4:19 – 4:22

o’zlashtirmoqchi bo’lsangiz, uning bir qismi bo’lishni istasangiz,

4:22 – 4:26

til bunda rol o’ynaydimi yo’qmi,

4:26 – 4:28

jamiyatni o’rganish uchun,

4:28 – 4:30

siz qaysidir bir darajada

4:30 – 4:32

o’sha tildan foydalanishingizga,

4:32 – 4:36

unda muloqot qilishingizga to’g’ri keladi.

4:36 – 4:37

Boshqa yo’li yo’q.

4:37 – 4:40

Qiziq bir misol bor.

4:40 – 4:44

Men hozir sal tushunarsiz gapiraman, lekin siz mazmunini tushunishingiz kerak.

4:44 – 4:48

Kanadalik rejissyor Deni Arkan tomonidan suratga olingan bitta film bor.

4:48 – 4:51

Ingliz tilida uning ismi «Dennis Arcand» deb yoziladi,

4:51 – 4:52

agar qidirishni xohlasangiz.

4:52 – 4:55

U «Monreallik Iso» deb nomlanadigan film suratga olgan.

4:55 – 4:57

Undagi ko’pchilik qahramonlar —

4:57 – 5:02

chaqqon, tez, kulgili, qizg’in, fransuzcha gapiruvchi, qiziqarli

5:02 – 5:04

franko-kanadaliklar edi.

5:04 – 5:06

Yakuniga oz qolganda, bitta sahna bor, unda ular

5:06 – 5:10

bitta o’rtog’ini hamma inglizcha gapiradigan shifoxonaga oborishlari kerak bo’ladi.

5:10 – 5:12

U yerda ular shu tilda gapirishlari kerak bo’ladi.

5:12 – 5:15

Ular shunday qilishadi ham, lekin bu ularning ona tili emas.

5:15 – 5:17

Odatda ular unda gapirmaslikni ma’qul ko’rishadi.

5:17 – 5:18

Va ular sekin gapirishadi,

5:18 – 5:20

aksent bilan, oddiy so’zlar orqali.

5:20 – 5:23

Hamma yoqtiradigan qahramonlar endi birdan

5:23 – 5:27

o’zlarining oddiy, kulrang soyalariga aylanishadi.

5:27 – 5:29

Jamiyatga sho’ng’ish va

5:29 – 5:33

insonlarni bunday xira oyna orqali tushunishga harakat qilish —

5:33 – 5:36

ularni chindan tushuna olmaslikka olib keladi.

5:36 – 5:39

Agar bor-yo’g’i bir necha yuzta til qoladigan bo’lsa,

5:39 – 5:40

ularni o’rganish uchun birinchi sabab:

5:40 – 5:44

ularning har biri — alohida chipta,

5:44 – 5:46

u sizga biror bir tilda gapiruvchi jamiyatning bir qismi

5:46 – 5:49

bo’lishga yo’l ochadi, chunki u chinakam kod vazifasini bajaradi.

5:49 – 5:51

Bu birinchi sabab.

5:51 – 5:53

Ikkinchi sabab:

5:53 – 5:56

isbotlanganki, agar siz ikki xil tilda gapirsangiz,

5:56 – 5:59

demensiya kasalligiga chalinish ehtimoli sizda ancha kam,

5:59 – 6:02

va menimcha, siz bir vaqtning o’zida nechta vazifani uddalay olasiz.

6:03 – 6:06

Bu bolalikdan aniq bo’la boshlaydi,

6:06 – 6:08

va siz endi tushunasiz,

6:08 – 6:12

farzandlaringizni qachonda til o’rganishga yuborishingizni.

6:12 – 6:15

Bilingvizm sog’liq uchun foydali.

6:15 – 6:17

Uchinchi sabab:

6:17 – 6:20

chet tillari — judayam qiziq.

6:20 – 6:23

Bizga tushintirishlaridan ko’p marta qiziqarliroq.

6:23 – 6:26

Masalan, arab tilida «kataba» — «u yozdi»,

6:26 – 6:29

«yaktubu» — «u yozayapti».

6:29 – 6:32

«Uktub» — «yozing», buyruq so’z.

6:32 – 6:34

Bu soz’larda qanday umumiylik bor?

6:34 – 6:36

Hammasida bir xil undoshlar,

6:36 – 6:40

va ular so’zning markazida, xuddi ustundek.

6:40 – 6:41

Ular joyida qoladi,

6:41 – 6:44

unlilar esa ular atrofida raqsga tushmoqda.

6:44 – 6:48

Kimga bu so’zlar orqali til o’rganish yoqmaydi?

6:48 – 6:49

Ivritda ham shunday,

6:49 – 6:53

Efiopiya davlat tili — amxarchada ham.

6:53 – 6:54

Bu juda qiziqarli.

6:54 – 6:58

Yana har tilda har xil so’z joylashuvi bor.

6:58 – 7:00

So’zlarni boshqa tartibda qo’yib gapirishni o’rganish,

7:00 – 7:05

bu xuddi chap tarafga harakatlanadigan mamlakatda mashina haydashdek gap,

7:05 – 7:09

yoki ko’zga gamamelis ekstraktli suyuqlikni tomizgandan keyin

7:09 – 7:11

paydo bo’ladigan hissiyotga o’xshaydi.

7:11 – 7:14

Chet tili sizni shunday bir boshqacha tuyg’ularni his qilishga majbur qila oladi.

7:14 – 7:15

Masalan,

7:15 – 7:17

«Shlyapa kiygan mushukning qaytishi» —

7:17 – 7:19

ko’pchiligimiz sevib o’qigan, va yana takror o’qiydigan kitob,

7:19 – 7:20

xuddi «Mobi Dik» kabi.

7:20 – 7:25

U yerda shunday so’zlar bor: «Bilasanmi, uni qayerdan topib oldim?

7:26 – 7:28

U nimagadir yuvinishga kirib ketdi.

Vannada o’tirib pirog yerdi.

7:28 – 7:29

Xa. U qila oldi.»

7:29 – 7:32

Agar siz buni xitoycha variantini o’qisangiz,

7:32 – 7:33

quyidagini eslab qoling:

7:33 – 7:35

«Uni qayerdan topganimni topa olasanmi?

7:35 – 7:37

U chala yeyilgan tortda yuvinayotgan edi.

7:37 – 7:39

Shubhasiz, tortni u ishtaha bilan yeyayotgandi!»

7:39 – 7:40

Bu menga yoqadi.

7:40 – 7:45

Tasavvur qiling, til o’rganish bilan yillab shug’ullana olasiz.

7:45 – 7:49

Siz qachondir kxmer tilini o’rganganmisiz?

7:49 – 7:52

Men ham yo’q. Lekin agar o’rganganimda edi,

7:52 – 7:57

men og’zimda 13 ta undosh harfni emas,

7:57 – 7:58

ingliz tilida bo’lganidek,

7:58 – 8:01

balki kambodjaliklar tilida jaranglaydigan

8:01 – 8:05

30 ta undosh harfni his qilgan bo’lardim,

8:05 – 8:07

xuddi arilarga o’xshab.

8:07 – 8:10

Mana sizga nima bera oladi chet tillari.

8:10 – 8:12

Undan tashqari,

8:12 – 8:16

hozirda chet tillarini o’rganish har qachongidan-da oson.

8:16 – 8:18

Oldinlari darslarga borish kerak bo’lardi,

8:18 – 8:20

u yerda qandaydir bir o’qituvchi o’tirardi,

8:20 – 8:22

zo’r o’qituvchi, — lekin u yerda

8:22 – 8:24

u ma’lum bir paytda bo’lardi va uning oldiga

8:24 – 8:26

aynan shu payt borish kerak bo’lardi.

8:26 – 8:27

Darslar esa unchalik tez bo’lavermasdi.

8:27 – 8:29

Siz darslarga qatnashishga majbur edingiz.

8:29 – 8:32

Agar bunday imkoniyat bo’lmasa, sizga plastinka asqotardi.

8:32 – 8:33

Men buning ustasi edim.

8:33 – 8:36

Plastinkalar, kassetalar, xattoki CD-disc deb ataluvchi

8:36 – 8:37

eskicha bir uskuna,

8:37 – 8:40

unda ma’lumotlar chegaralangan edi.

8:40 – 8:42

Ulardan tashqari, kitoblar bor edi — foydasiz kitoblar.

8:42 – 8:44

Hammasi shunday edi.

8:44 – 8:47

Bugun esa bir joyga o’rnashib olib,

8:47 – 8:49

masalan, mehmonxona polida,

8:49 – 8:50

burbon ichgan holda,

8:51 – 8:53

mustaqil ravishda xohlagan bir tilni o’rganish mumkin,

8:53 – 8:56

Rosetta Stone kabi ajoyib dasturlar yordamida.

8:56 – 8:59

Yana men Glossika deb nomlanadigan bitta kursni maslahat beraman.

8:59 – 9:01

Istalgan bir vaqtda,

9:01 – 9:03

xohlaganingizcha o’rganishingiz mumkin.

9:03 – 9:07

Siz ertalablari chet tillari bilan bog’liq bo’lgan nimadir bilan o’zingizni hursand qilishingiz mumkin,

9:07 – 9:09

bu sizga qobiliyatingizni yanada oshirishga yordam beradi.

9:09 – 9:11

Men har kuni ertalab «Dilbert» komikslarini o’qiyman,

9:11 – 9:13

har xil tillarda.

9:13 – 9:15

20 yil oldin buning iloji yo’q edi.

9:15 – 9:18

Til o’rganish materiallarining

9:18 – 9:20

hammasi cho’ntagimizga sig’ishi,

9:20 – 9:21

ya’ni telefonimizga,

9:21 – 9:25

xattoki rivojlangan insonlar uchun ham fantastikadek ko’rinardi.

9:26 – 9:28

Shuning uchun ham men sizlarga

9:28 – 9:32

tillarni o’rganishingizni maslahat beraman, chunki buning uchun

9:32 – 9:36

hozirgidek imkoniyatlar hech qachon bo’lmagan.

9:36 – 9:37

Bu judayam qiziqarli.

9:37 – 9:39

Bu balki fikrlashingizni o’rgartirmas,

9:39 – 9:42

lekin bu sizni hayratlantirishi aniq.

9:42 – 9:43

Katta rahmat.

9:43 – 9:45

(Qarsaklar)