Speaker: Mia Nacamulli

It’s obvious that knowing more than one language can make certain things easier — like traveling or watching movies without subtitles. But are there other advantages to having a bilingual (or multilingual) brain? Mia Nacamulli details the three types of bilingual brains and shows how knowing more than one language keeps your brain healthy, complex and actively engaged. [Directed by TED-Ed, narrated by Pen-Pen Chen].

(tarjima vaqtiga videodagi TED logotipli kirish qismi hisobga olinmagan)

Uzbek Subtitles:

0:07 – 0:12

¿Hablas español? Parlez-vous français?

你会说中文吗？ ¶

0:12 – 0:18

Agar siz “si”, “oui” yoki “是的” deb javob bergan bo’lsangiz va siz bu darsni ingliz tilida ko’rayotgan bo’lsangiz,

0:18 – 0:23

unda siz ko’pchilik bilinguallar va poliglotlar qatoridasiz.

0:23 – 0:26

Sizga sayohat qilish oson ekanligidan yoki

0:26 – 0:27

filmlarni subtitrsiz ko’ra olishingizdan tashqari,

0:27 – 0:30

ikki yoki undan ko’proq tilni bilishingiz

0:30 – 0:35

miyangiz boshqacha ishlashi va monolingual o’rtoqlaringizga nisbatan farq qilishini bildiradi.

0:35 – 0:38

Xo’sh, “tilni egallsh” degani aslida nimani anglatadi?

0:38 – 0:41

Tilni bilishni odatda ikkita belgiga ko’ra baholashadi:

0:41 – 0:43

og’zaki va yozma, va ikkita passiv belgilar:

0:43 – 0:47

nutqni eshitib tushunish va o’qib tushunish.

0:47 – 0:50

Balansga ega bilingual insonda yuqoridagi ko’rsatkichlari

0:50 – 0:52

ikki tilda ham bir xil bo’ladi.

0:52 – 0:56

Lekin dunyoda ikkita tilni teng bo’lmagan

0:56 – 0:58

proporsiyalarda ishlatadigan va biladigan bilinguallar ko’proq.

0:58 – 1:02

Tilni egallash sharoyitiga qarab

1:02 – 1:05

bilinguallarni uch turga ajratish mumkin.

1:05 – 1:08

Masalan, Gabrielladan boshlasak,

1:08 – 1:12

Uning oilasi AQSHdan Peruga ko’chganida u ikki yoshda edi.

1:12 – 1:14

Gabriella — haqiqiy bilingual,

1:14 – 1:18

ya’ni u bir vaqtning o’zida ikkita tilni o’zlashtiradi

1:18 – 1:20

Tushunchalarni bir xil o’zlashtirib boradi.

1:20 – 1:22

U ham ispancha, ham inglizcha o’rganadi,

1:22 – 1:25

dunyoni endi-endi o’rganish davomida.

1:25 – 1:27

Uning akasi esa, o’smir bo’lgani uchun

1:27 – 1:29

aralash bilingual bo’lib ulg’ayadi.

1:29 – 1:31

Uning ongida ikki xil tushunchalar mavjud,

1:31 – 1:33

ya’ni ingliz tilidan maktabda foydalansa,

1:33 – 1:37

uyda va o’rtoqlari bilan ispan tilida gaplashadi.

1:37 – 1:42

Uning ota-onalarida esa, subordinativ bilingvizm shakllanadi,

1:42 – 1:44

ya’ni ular chet tilini o’z ona tili orqali,

1:44 – 1:46

solishtirib o’rganishgan.

1:46 – 1:50

Barcha tipdagi bilingualla ham tilni egallashi mumkin.

1:50 – 1:53

Va talaffuzi, urg’ularining farqlanishiga qaramay,

1:53 – 1:56

tinglovchi bilinguallarni turi bo’yicha ajratib olishi qiyin.

1:56 – 1:59

Neyrovizualizatsiyaning so’nggi yutuqlari shuni ko’rsatadiki,

1:59 – 2:01

til o’rganishning ayrim aspektlari

2:01 – 2:06

bilingualning miyasiga ham ta’sir qilar ekan.

2:06 – 2:09

Hammaga ma’lumki, mantiqiy jarayonlarda

2:09 – 2:12

miyaning chap yarimshari ko’proq aktiv bo’ladi.

2:12 – 2:16

O’ng yarimshar esa his-tuyg’ular yoki sotsial jarayonlarda

2:16 – 2:20

ko’proq aktiv holatda bo’ladi.

2:20 – 2:23

Til esa bu ikki xil jarayonga ham tegishli hisoblanib,

2:23 – 2:26

yarimsharlararo assimetriya yil sayin rivojlanishi

2:26 – 2:29

olimlarni senzitiv period gipotezasiga olib keldi.

2:29 – 2:30

Gipotezaga ko’ra,

2:30 – 2:32

bolalar tillarni oson o’rganishadi,

2:32 – 2:35

ularning endi rivojlanayotgan miyasi egiluvchan bo’lganligi til o’rganish jarayonida

2:35 – 2:39

miyaning ikkita yarimsharini ham harakatga keltiradi.

2:39 – 2:43

Ko’pchilik kattalarda esa yarimsharlararo assimetriya

2:43 – 2:45

chap yarimsharni aktivlashtiradi.

2:45 – 2:48

Agar gipoteza rost bo’lsa, bolalikda til o’rganish

2:48 – 2:52

sizga emotsional va sotsial tagma’nolarni to’liq tushunishga yordam beradi.

2:52 – 2:55

Yaqindagi tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki,

2:55 – 2:57

chet tillarini o’rgangan insonlar katta yoshda

2:57 – 2:59

ona tili hisoblanmagan,

2:59 – 3:02

boshqa tillarni qo’llashda

3:02 – 3:04

his-tuyg’ularga kamroq moyil bo’lib, bu tilga oqilona

3:04 – 3:06

yondashuvni namoyon etishadi.

3:06 – 3:08

Chet tilini qachon o’rganishingizni farqi yo’q,

3:08 – 3:12

ko’ptillilik sizning miyangiz ish faoliyatiga ko’p foyda beradi.

3:12 – 3:14

Ba’zilarini hatto ko’rish ham mumkin,

3:14 – 3:16

masalan, kulrang moddaning zichligi,

3:16 – 3:20

unda miyamizdagi neyronlarning va sinapslarning ko’p qismi joylashgan.

3:20 – 3:22

Undan tashqari, til o’rganish jarayonida

3:22 – 3:24

miyaning alohida qismlarida faollikni kuzatish mumkin.

3:24 – 3:26

Bilinguallar butun umr shug’ullanadigan

3:26 – 3:28

intensiv til o’rganish mashg’ulotlari

3:28 – 3:32

alsgeymer, dimensiya kabi kasalliklarining kelishini

3:32 – 3:33

o’rtacha besh yilga cho’zishi mumkin.

3:33 – 3:36

Bilingual bo’lishning kognitiv foydasi haqidagi g’oyalar

3:36 – 3:38

hozirda o’z-o’zidan tushunarli ko’rinadi, lekin bu g’oyalar o’tmishdagi

3:38 – 3:41

olimlarni juda hayratga solgan bo’lar edi.

3:41 – 3:44

1960-yillargacha bilinguallik bu noqulaylik deb hisoblangan,

3:44 – 3:46

u bolaning rivojlanishini pasaytirgan va

3:46 – 3:48

tillarni ajratish uchun

3:48 – 3:50

boladan ko’p vaqt oladi deb hisoblangan.

3:50 – 3:54

Bunaqa qarashlar o’sha vaqtlarda olib borilgan noto’g’ri tadqiqotlar natijasi edi.

3:54 – 3:56

Keyinchalik olib borilgan tadqiqotlar

3:56 – 4:00

bilingual talabalar nazorat ishlari va imtihonlarda masalalarni ishlashda

4:00 – 4:02

ko’proq vaqt sarflashi isbotlansa-da,

4:02 – 4:04

undan tashqari, bir tildan ikkinchi tilga o’tishda yuzaga keladigan

4:04 – 4:07

keskinlik va diqqat katta faollik talab qiladi, va miyaning

4:07 – 4:11

dorsolateral va prefrontal zonasini mustahkamlaydi.

4:11 – 4:14

Miyaning bu qismi asosan,

4:14 – 4:19

tashkiliy funksiyalar, muammolarni yechish, vazifadan vazifaga o’tish,

4:19 – 4:23

va shuningdek, keraksiz ma’lumotlarni olib tashlashga hizmat qiladi.

4:23 – 4:26

Bilingizm sizni aqlliroq qilishi aniq emas,

4:26 – 4:28

lekin u sizning miyangizni yanada sog’lom va murakkab qiladi,

4:28 – 4:31

va uning imkoniyatlarini kengaytiradi.

4:31 – 4:33

Va garchi bolalikda sizga chet tillarini o’rganish

4:33 – 4:36

nasib qilmagan bo’lsa-da,

4:36 – 4:38

o’zingiz uchun “Salom” dan “Hola”, “Bonjour”

4:38 – 4:41

yoki “您好” ga lingvistik sakrash qilish uchun

4:41 – 4:44

hech qachon kech emas.

4:44 – 4:45

Zero, bu miyamiz bilan bog’liq ekan,

4:45 – 4:49

hatto kichik qadam ham katta bir safarning boshi bo’lishi mumkin.