Посмотреть урок полностью: https://ed.ted.com/lessons/where-do-new-words-come-from-marcel-danesi

Сейчас в английском языке более 170 000 слов, и всё же каждый год Оксфордский словарь пополняется примерно тысячей новых. Откуда же они берутся, и как им удаётся стать частью нашей повседневной жизни? Марсель Данеси рассказывает о том, как в языке появляются новые слова.

Источник:
https://ed.ted.com/

На узбекском:

0:07 — 0:13 Oksford ingliz tili lug’atida har yili 1000 ta yangi so’z paydo bo’ladi.

0:13 — 0:14 Ular qanday paydo bo’ladi?

0:14 — 0:18 Va ular qanday qilib kundalik hayotimizga kirib keladi?

0:18 — 0:22 Hozirda ingliz tilida 170 000 dan ortiq so’z mavjud.

0:22 — 0:26 Shuni o’zi yetarlidek ko’rinadi.

0:26 — 0:28 Biroq bizning dunyo doimiy o’zgarishda,

0:28 — 0:30 yangi g’oyalar va ixtirolar paydo bo’lmoqda,

0:30 — 0:32 ilm-fan rivojlanmoqda,

0:32 — 0:36 va buning oqibatida tilimizda probellar paydo bo’ladi, ta’riflash uchun so’zlar topilmaydi.

0:36 — 0:39 Shunday ekan biz probellarni turli usullarda to’ldiramiz:

0:39 — 0:40 sinalgan,

0:40 — 0:44 noodatiy, va ba’zan murakkab yo’l bilan.

0:44 — 0:48 Masalan, so’z boshqa tildan kirib kelishi mumkin.

0:48 — 0:51 Ingliz tili o’z tarixi davomida shuncha so’zlarni kiritganki,

0:51 — 0:57 zamonaviy ingliz tilidagi so’zlarning deyarli yarmi boshqa tillardan kirib keldan.

0:57 — 1:00 Ba’zida bunga sabab, o’sha so’z bilan birgalikda

1:00 — 1:02 yangi bir tushuncha ham kirib kelishidir.

1:02 — 1:06 Qadimgi Rim va Fransiyadan Angliyaga qonunlar va din,

1:06 — 1:09 va ular bilan birga yangi so’zlar, masalan, altar [mehrob] va jury [hakamlar],

1:09 — 1:12 savdo yo’llari orqali yangicha taomlar,

1:12 — 1:13 masalan, arab qahvasi,

1:13 — 1:14 italyan spagaettisi,

1:14 — 1:17 hindcha karri kirib kelgan.

1:17 — 1:20 Va yana shunday ham bo’ladiki, boshqa bir tilda nimanidir tasvirlash uchun, masalan

1:20 — 1:23 murakkab bir g’oyani yoki hissiyotni tasvirlash uchun mukammal bir so’z mavjud bo’ladi.

1:23 — 1:24 Masalan, naïveté [soddalik],

1:24 — 1:25 machismo [machizm]

1:25 — 1:27 yoki schadenfreude [ichiqoralik].

1:27 — 1:31 Olimlar yangi tushunchalar so’zlarni uchun qadimgi tillardan olishadi.

1:31 — 1:36 Masalan, «klon» so’zi qadimgi yunonlardagi «ko’chat» so’zidan olingan.

1:36 — 1:41 Chunki eski o’simlikning ko’chatidan xuddi klon qilgandek, yangi o’simlik o’stirish mumkin.

1:41 — 1:45 Bugungi kunda bu teskarisiga ishlaydi.

1:45 — 1:50 Chunki software kabi so’zlar ingliz tilidan dunyo bo’ylab har xil tillarga tarqalmoqda.

1:50 — 1:54 Probellarni to’ldirishning boshqa bir samarali usuli ham bor.

1:54 — 1:59 Yangi g’oyaning qismlarini anglatib keluvchi ikkita so’zni qo’shish yo’li.

1:59 — 2:03 Buning uchun ikkita oddiy so’zni bitta tarkibga birlashtirish mumkin.

2:03 — 2:05 masalan, airport [aeroport]

2:05 — 2:06 yoki starfish [dengiz yulduzi].

2:06 — 2:11 Yana so’zlarning qismlarini qo’shib yangi so’z hosil qilish mumkin, spork [vilkaqoshiq]

2:11 — 2:12 brunch [branch]

2:12 — 2:14 yoki «internet» so’zlariga o’xshab.

2:14 — 2:16 Boshqa tillardan olingan so’zlardan farqli o’laroq,

2:16 — 2:21 bunday so’zlarning ma’nosini tezda ilib olish mumkin.

2:21 — 2:24 Ba’zida yangi so’zlar aslida bu eskirgan va esdan chiqqan so’zlardir.

2:24 — 2:28 Iste’moldan chiqqan eski so’zlar o’zlarining yangi ma’nosi bilan birga qaytadan kirib kelaveradi.

2:28 — 2:33 Villain [yovuz] so’zi oddiy dehqon ma’nosini anglatgan, biroq

2:33 — 2:38 aristokratlarning oliftaligi bilan, ritsarlik sharafiga loyiq bo’lmagan, ya’ni

2:38 — 2:41 yomon insonni anglatadigan bo’ldi.

2:41 — 2:44 Geek [sho’ng’ib ketgan inson] deb aslida yarmarkalardagi masxarabozlarga aytishgan.

2:44 — 2:46 Keyinchalik g’alati insonlarga,

2:46 — 2:50 va nihoyat hozirgi ma’nosi — g’alati daholarga aytishni boshlashgan.

2:50 — 2:54 Yana shunaqasi bo’ladiki, ba’zi so’zlarning ma’nosi butunlay qarama-qarshi ma’noga ko’chadi.

2:54 — 2:55 Kinoya sababli,

2:55 — 2:58 yoki shu so’zni noto’g’ri qa’llash natijasida.

2:58 — 3:04 Masalan, qandaydir maftunkor narsani ‘sick’ [kasal] yoki ‘wicked’ [yomon] deyishadi.

3:04 — 3:07 So’zlar shunchalar oson paydo bo’lar ekan,

3:07 — 3:11 lekin nega ba’zilari juda keng tarqaladi, ba’zilari esa vaqti bilan unutiladi?

3:11 — 3:14 Ba’zilarini esa umuman yashab qolmasligini aytmasak ham bo’ladi.

3:14 — 3:16 Ba’zida savollarga javoblar oddiy.

3:16 — 3:20 Masalan, olimlar va kompaniyalar yangi ixtiro yoki texnologiyalarga yangi nom berishadi,

3:20 — 3:22 rasmiy nom.

3:22 — 3:28 Ba’zi davlatlarda so’zlar masalasida bosh qotiradigan butun boshli akademiyalar mavjud.

3:28 — 3:31 Lekin ko’p holatlarda rasmiy manbalar, asosan lug’atlar

3:31 — 3:34 bu so’zlarning eskicha variantini namoyon qilishadi.

3:34 — 3:39 Yangi so’zlar yuqoridan emas, quyidan, ya’ni oddiy insonlardan kelib chiqadi.

3:39 — 3:42 Ular oson esda qoluvchi va foydali so’zlarni

3:42 — 3:45 maroq bilan talaffuz qilishadi va takrorlashadi.

3:45 — 3:46 Masalan, meme [mem] so’zi.

3:46 — 3:51 Bu so’z 70-yillarda sotsiobiolog Richard Dokinz tomonidan kiritilgan bo’lib,

3:51 — 3:55 qadimgi yunon tilida «taqlid qilmoq» degan ma’noni anglatuvchi so’zdan kelib chiqqan.

3:55 — 3:59 U bu so’z bilan g’oyalar va timsollarning qanday qilib madaniyatga chuqur kirib borishini tasvirlagan.

3:59 — 4:02 Xuddi gen populyatsiyasi singari.

4:02 — 4:04 Internet paydo bo’lishi bilan

4:04 — 4:08 hazillar va rasmlarning qanchalar keng tarqalishi va mashhur bo’lishi

4:08 — 4:11 mumkin ekanligi misolida buning guvohi bo’ldik.

4:11 — 4:16 Juda tez orada bunday rasmlar aniq bir tasvir turini anglatishni boshladi.

4:16 — 4:20 Shunday ekan «mem» so’zi nafaqat so’zlarning tilni bir qismiga aylanishini anglatdi,

4:20 — 4:23 balki uning o’zi ham memga aylandi.

4:23 — 4:28 Hattoki shunday so’zlar ham bor — o’zini ifodalab keluvchi so’zlar:

4:28 — 4:30 avtologik so’zlar.

4:30 — 4:33 Hamma so’zlar bir-biriga qarshi emas.

4:33 — 4:35 Ba’zilari ming yillab yashaydi,

4:35 — 4:37 ba’zilari vaqti bilan o’zgaradi,

4:37 — 4:39 ayrimlari hatto yo’q bo’lib ketadi.

4:39 — 4:41 Ba’zilari axborot beradi,

4:41 — 4:43 ba’zilari tarkibini ochib beradi,

4:43 — 4:45 lekin ularning qanday paydo bo’lishi

4:45 — 4:48 va nuqtimizning bir qismiga aylanish uchun qanday yo’lni bosib o’tishi

4:48 — 4:52 bizga dunyo haqida va bizning unda qanday muloqot qilishimiz haqda ko’p ma’lumot beradi.